Nhiều diện tích bí xanh thơm ở xã Yến Dương bị chết gây thất thu cho người nông dân

Nhận thấy trồng cây bí xanh thơm cho thu nhập cao hơn trồng lúa, gia đình cô Đặng Thị Huấn thôn Bản Váng, xã Địa Linh, huyện Ba Bể chuyển đổi đất trồng lúa sang trồng cây bí xanh thơm vụ xuân từ nhiều năm nay. Vụ xuân 2025, gia đình cô tiếp tục trồng bí xanh thơm với diện tích 4.000 m²; tuy nhiên do dịch bệnh, vụ bí xanh thơm bị mất mùa.

Cô Đặng Thị Huấn cho biết, cả vụ xuân gia đình cô chỉ trông chờ vào nguồn thu từ trồng bí xanh thơm. Thế nhưng đến giai đoạn cây kết trái - cho thu hoạch thì bị bệnh, cây bí xanh thơm héo dần rồi chết. Nếu như những năm trước, gia đình cô thu hoạch trung bình được 10 - 12 tấn quả thì năm 2025, đến thời điểm này toàn bộ ruộng bí mới cho thu hoạch khoảng 2 tấn quả, coi như thất thu.

Theo báo cáo sơ bộ của huyện Ba Bể, tính đến ngày 11/5, toàn huyện có khoảng 10 ha bí xanh thơm bị chết; khoảng 80 ha bí xanh thơm bị nhiễm bệnh, có khả năng chết và không cho thu hoạch. Diện tích bí xanh thơm bị bệnh, chết chủ yếu tập trung ở cánh đồng thuộc các xã Yến Dương, Địa Linh, Chu Hương, Hà Hiệu, Khang Ninh.

Trước tình hình trên, UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan và UBND huyện Ba Bể kiểm tra, xác minh, làm rõ nguyên nhân diện tích cây bí xanh thơm vụ xuân năm 2025 bị bệnh và chết trên địa bàn huyện Ba Bể; hướng dẫn, xây dựng phương án phòng trừ bệnh hại cây bí thơm đối với diện tích còn lại trên địa huyện Ba Bể và các địa phương trên địa bàn tỉnh; tham mưu, đề xuất những nội dung thuộc thẩm quyền của UBND tỉnh đảm bảo đúng quy định.

Tìm nguyên nhân bí xanh thơm bị chết hàng loạt, Chi cục Trồng trọt, Bảo vệ thực vật và Quản lý chất lượng (BVTV&QLCL) đã phối hợp với Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Ba Bể, Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện Ba Bể kiểm tra trên một số diện tích trồng cây bí xanh thơm thuộc xã Yến Dương và xã Địa Linh. Kết quả kiểm tra tại thôn Khuổi Luồm xã Yến Dương và thôn Nà Đúc xã Địa Linh cho thấy, trên một số diện tích trồng bí xanh thơm giai đoạn ra hoa - quả non, thu hoạch có hiện tượng trên thân có đốm hình bầu dục, hơi lõm, màu vàng nhạt, có nhựa nâu đỏ, đen ứa ra, dây nứt nẻ thành vết dài màu nâu xám; một số cây gốc và rễ bị thối; thân cây và lá héo, cây bị chết; tỷ lệ cây bị chết khoảng 80 - 100% số cây. Nguyên nhân ban đầu được xác định do nấm gây bệnh nứt thân chảy nhựa, bệnh héo vàng gây ra.

Những diện tích cây bị bệnh chủ yếu tập trung ở những ruộng người dân trồng bí xanh liên tục nhiều chu kỳ, các vật tư làm giàn (lưới nhựa, cọc, trụ…) được sử dụng lại từ các vụ trước. Đồng thời, người dân chưa áp dụng triệt để các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp theo hướng dẫn của cơ quan chuyên môn như: xử lý đất trước khi trồng, lên luống, tạo các rãnh thoát nước tránh ngập úng, bón phân cân đối, hợp lý, phun phòng bệnh… Vì vậy, nguồn nấm bệnh chưa được xử lý triệt để, luôn tồn tại trên đồng ruộng, cây trồng sinh trưởng phát triển chưa được tốt. Trong khi đó, từ đầu vụ thời tiết hạn hán kéo dài làm ảnh hưởng sinh trưởng của cây trồng, từ ngày 1 - 2/5/2025, trên địa bàn huyện Ba Bể có mưa rào vào ban đêm và sáng sớm, ban ngày nắng gay gắt, nhiệt độ cao, đây là điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh phát triển và lây lan trên diện rộng.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, ngay từ đầu vụ sản xuất, các đơn vị chuyên môn trực thuộc đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn, chỉ đạo chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh trên cây bí xanh. Chi cục Trồng trọt, BVTV&QLCL đã chủ động phối hợp với đơn vị chuyên môn của huyện Ba Bể thường xuyên kiểm tra vào các giai đoạn xung yếu để có hướng dẫn kịp thời trong chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh trên cây bí xanh thơm; tổ chức 2 cuộc kiểm tra, xác minh tình hình sinh trưởng, sâu bệnh hại trên cây bí xanh. Tại các cuộc kiểm tra, Chi cục đều có hướng dẫn các biện pháp thực tế tại hiện trường; đồng thời ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về chăm sóc, phòng trừ từng đối tượng sâu bệnh.

Giúp người dân áp dụng kỹ thuật trong chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh trên cây bí xanh thơm, ngay từ đầu vụ sản xuất, cơ quan chuyên môn của Sở Nông nghiệp và Môi trường cũng đã tổ chức 9 lớp tập huấn cho khoảng 360 lượt nông dân tại các xã Yến Dương, Địa Linh, Hà Hiệu huyện Ba Bể về hướng dẫn chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh cho cây bí xanh thơm theo nguyên tắc IPM.

Ruộng bí xanh thơm tại xã Địa Linh bị héo thân và lá khi đang có quả non

Để chủ động trong công tác phòng trừ, hạn chế thấp nhất thiệt hại do sâu bệnh hại cây bí xanh thơm gây ra, giúp người dân an tâm sản xuất, Sở Nông nghiệp và Môi trường đã đề nghị UBND huyện Ba Bể chỉ đạo Phòng Nông nghiệp và Môi trường, Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp và UBND các xã, thị trấn phân công cán bộ kỹ thuật thường xuyên bám sát địa bàn, thực hiện tốt công tác điều tra phát hiện, dự tính, dự báo, xác định chính xác thời điểm phát sinh, gây hại của các loại sâu, bệnh hại chính trên cây bí xanh thơm để chủ động chỉ đạo, hướng dẫn phòng trừ. Phối hợp với chính quyền địa phương hướng dẫn người dân nhận biết và biện pháp phòng trừ bệnh nứt thân chảy nhựa, bệnh héo vàng.

Cụ thể, đối với các diện tích bị bệnh nặng, không có khả năng phục hồi, tiến hành thu gom và rắc vôi tiêu huỷ toàn bộ cây bị bệnh; bón vôi trên toàn bộ diện tích để diệt trừ nguồn nấm bệnh trong đất.

Đối với các diện tích có tỷ lệ bệnh thấp, diện tích chưa xuất hiện bệnh, thường xuyên thăm đồng, tỉa bỏ bớt các nhánh vô hiệu, lá già tạo độ thông thoáng cho giàn bí. Cùng với đó, khơi thông rãnh thoát nước, tránh hiện tượng ruộng bị ngập, không thoát nước kịp khi gặp mưa; nhổ bỏ và tiêu huỷ cây bị bệnh nặng, đồng thời bón vôi để xử lý nguồn bệnh trong đất; khi thời tiết có sương ban đêm hoặc khi thấy thân lá cây rậm rạp, xanh tốt cần sử dụng các chế phẩm sinh học chứa nấm đối kháng Trichoderma hoặc các thuốc gốc đồng như: Booc - đô, Coc 85 WP, Champion 77WP… để tưới, phun phòng bệnh; khi cây chớm bị bệnh sử dụng một trong các loại thuốc như: Actino-Iron 1.3SP, Actinovate 1SP, Revus opti 440SC, Score 250EC, Aliette 80WP, Ridomil Gold 68WP… để tưới, phun trừ bệnh.

Đối với các diện tích trồng bí liên tục nhiều chu kỳ, những diện tích đã bị bệnh nặng, các chu kỳ sau cần xử lý đất bằng vôi bột, các chế phẩm sinh học chứa nấm đối kháng Trichoderma trước khi trồng, xử lý nguồn nấm bệnh trên vật tư làm giàn trước khi sử dụng và tuân thủ về mật độ, kỹ thuật chăm sóc, phòng trừ bệnh sớm... Đồng thời, khuyến cáo người dân cần luân canh trồng các cây trồng khác họ bầu bí (nhất là các diện tích đã xuất hiện bệnh từ các vụ trước); hướng dẫn nông dân sử dụng thuốc bảo vệ thực vật theo nguyên tắc “4 đúng”, tuân thủ thời gian cách ly, trang bị đầy đủ bảo hộ lao động khi tiếp xúc với thuốc; thu gom và xử lý an toàn, đúng quy định với vỏ bao bì thuốc bảo vệ thực vật sau khi sử dụng; chủ động phối hợp với các cơ quan thông tin đại chúng để tuyên truyền về biện pháp chăm sóc, tình hình sâu, bệnh gây hại cây bí xanh thơm và biện pháp phòng trừ, đặc biệt là bệnh nứt thân chảy nhựa, bệnh héo vàng.

Để giữ được vùng trồng bí xanh thơm đặc sản, Sở Nông nghiệp và Môi trường đã đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo cơ quan chức năng cho thực hiện ngay nhiệm vụ khoa học với nội dung nghiên cứu thành phần sâu bệnh hại và biện pháp phòng trừ./.