Đ/c Võ Văn Thưởng - Thường trực Ban Bí thư cùng lãnh đạo tỉnh, lãnh đạo huyện Chợ Đồn chụp ảnh lưu niệm tại Di tích lịch sử Khuổi Linh, xã Nghĩa Tá (Ảnh tư liệu)

Trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước, nơi đây lại được Trung ương Đảng, Bác Hồ chọn làm an toàn khu cho cuộc kháng chiến. ATK Chợ Đồn cũng là nơi ở và làm việc an toàn, bí mật của các cơ quan Trung ương Đảng, Chính phủ, của các đồng chí lãnh đạo cấp cao và Bác Hồ. Tại đây đã có các quyết định lịch sử quan trọng đối với vận mệnh của đất nước.

Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt ATK Chợ Đồn thuộc địa bàn các xã Nghĩa Tá, Bình Trung, Lương Bằng, Bằng Lãng, Bản Thi, Yên Thượng, Yên Thịnh với 25 điểm di tích. Huyện có 11 di tích lịch sử cấp tỉnh và 23 di tích đã kiểm kê.

Trong cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược, cùng với Thái Nguyên và Tuyên Quang, huyện Chợ Đồn được Trung ương Đảng, Bác Hồ chọn là ATK. Từ năm 1947 đến 1951, Bác Hồ đã ở và làm việc tại Bản Ca, Nà Quân (xã Bình Trung), Nà Pậu (xã Lương Bằng). Huyện Chợ Đồn còn là nơi đảm bảo an toàn cho các cơ quan Trung ương và các đồng chí lãnh đạo như đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng ở Khuổi Linh (xã Nghĩa Tá); Thủ tướng Phạm Văn Đồng ở đồi Khau Mạ (xã Lương Bằng); xóm Nà Quân (xã Bình Trung) được chọn làm điểm đặt hội trường Trung ương Đảng trong các năm từ 1947 đến 1952, là nơi diễn ra Hội nghị tổng kết Chiến dịch biên giới.

Di tích lịch sử Đồi Nà Pậu nằm trong quần thể Di tích quốc gia đặc biệt ATK Chợ Đồn

Trong khoảng thời gian từ năm 1947 đến 1952, hầu hết các cơ quan Trung ương đã đóng ở huyện Chợ Đồn như: Báo Sự thật, Đài Tiếng nói Việt Nam, Cơ quan Vô tuyến điện, Nha kỹ thuật quân sự, Trường Quân chính, Xưởng quân giới, Xưởng in báo Cứu Quốc, Trạm phẫu thuật Quân y; Nhà máy in tiền thuộc Bộ Tài chính…

Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, huyện Chợ Đồn tiếp tục vinh dự được Trung ương Đảng, Bộ Quốc phòng chọn khu A xã Lương Bằng, Khu B, xã Yên Thượng và Khu C, xã Bằng Lãng xây dựng khu căn cứ địa cách mạng.

Di tích lịch sử Phja Tắc, xã Bản Thi - nơi đặt nhà máy in tiền của Bộ Tài chính từ năm 1947 đến năm 1953 được Bộ Tài chính hỗ trợ tu bổ, tôn tạo

Để phát huy giá trị các di tích lịch sử, trong những năm qua, công tác quản lý, bảo vệ di tích của huyện đã được các cấp, các ngành quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện đạt được những kết quả nhất định. Nhiều di tích cấp quốc gia được trùng tu, tôn tạo với nhiều hạng mục quan trọng. Tháng 10/2019, huyện Chợ Đồn thông qua Đề án quản lý và phát huy giá trị di tích, di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch, giai đoạn 2019 - 2025. Trong đó tập trung tôn tạo, phục hồi di tích Đồi Pù Cọ ở Bản Bẳng; xây dựng các điểm văn hóa du lịch cộng đồng tại các thôn gần di tích; mỗi năm huyện phấn đấu dành từ 500 triệu đến một tỷ đồng hỗ trợ công tác quản lý, phát huy giá trị di tích; lập dự án thiết kế, cải tạo nội thất, bố trí lại cách bài trí, trưng bày hiện vật Nhà trưng bày tại di tích Nà Pậu; lắp mới công trình phụ trợ, như điện thắp sáng, nước, nhà vệ sinh, bãi đỗ xe… Tháng 3/2020, Thành phố Hồ Chí Minh hỗ trợ Bắc Kạn tu bổ, tôn tạo một số di tích trong ATK Chợ Đồn. Báo Nhân Dân hỗ trợ xây dựng di tích lịch sử Đồi Khuổi Đăm, nơi cơ quan Báo Sự thật làm việc từ năm 1947 đến năm 1951; Bộ Tài chính hỗ trợ thông qua ngân sách tỉnh tôn tạo di tích lịch sử Phja Tắc, nơi đặt nhà máy in tiền của Bộ Tài chính từ năm 1947 đến năm 1953. Tháng 12/2021, UBND tỉnh quyết định giao 6 tỷ đồng từ nguồn vốn dự phòng ngân sách Trung ương hỗ trợ năm 2021 cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch để triển khai việc lập quy hoạch Di tích quốc gia đặc biệt ATK Chợ Đồn…

Hiện nay, tất cả các xã có điểm di tích được xếp hạng cấp quốc gia, cấp tỉnh trên địa bàn huyện đều đã chọn được người làm hợp đồng bảo vệ di tích, chi trả chế độ cho người trông coi di tích đúng theo quy định. Ngoài ra, các điểm di tích đã được cắm bia sự kiện di tích và khoanh vùng chỉ giới bảo vệ di tích.

Song song với việc bảo vệ và phát huy giá trị các điểm di tích lịch sử trên địa bàn, huyện Chợ Đồn cũng đặc biệt chú trọng đến việc đầu tư cơ cở vật chất, các công trình an sinh xã hội, sinh kế cho đồng bào thuộc các xã vùng ATK. Đến nay, cuộc sống của người dân nơi đây từng bước đổi thay, bà con đã phát huy được tiềm năng, thế mạnh, tích cực chăn nuôi, gia tăng sản xuất, áp dụng những tiến bộ của khoa học, kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp nên năng suất, chất lượng ngày càng được nâng lên.

Tuy nhiên, việc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch tại địa phương còn nhiều hạn chế, do nguồn vốn để trùng tu, tôn tạo khó khăn. Trong thời gian tới, huyện Chợ Đồn tiếp tục kêu gọi hỗ trợ và dành nguồn lực để xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho các khu, điểm du lịch ATK, hệ thống đường giao thông theo tuyến du lịch, phát triển các dịch vụ nhà nghỉ, ăn uống, các điểm vui chơi, bán sản phẩm phục vụ khách du lịch; dịch vụ xe vận tải phục vụ khách tham quan và xây dựng lực lượng quản lý, điều hành, hướng dẫn viên du lịch... Qua đó nhằm bảo vệ và phát huy tốt giá trị lịch sử của các điểm di tích, xứng tầm là Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt ATK Chợ Đồn./.