Quan tâm phát triển Chè Hoa vàng

Cây Chè Hoa vàng là cây thân gỗ nhỏ, có hoa to đẹp, màu vàng đượm rất đặc trưng, lá to xanh đậm quanh năm, ra hoa nhiều đợt kéo dài, nhiều loài thường nở trong dịp Tết âm lịch nên còn được trồng làm cây cảnh. Ngoài ra, Chè Hoa vàng là cây có nhiều lá, rễ mọc dài, ưa bóng có thể tận dụng trồng tầng dưới tán cây tầng cao nhằm che phủ bảo vệ đất dốc. Chè Hoa vàng là loài cây đa tác dụng, có giá trị sử dụng cao; không chỉ là một loại cây chè mà còn là một cây dược liệu quý. Các hoạt chất trong lá, hoa Chè Hoa vàng có tác dụng hạ huyết áp, giảm tiểu đường, hạ cholesterol, hạ mỡ máu, chống u bướu, tăng cường hệ miễn dịch và kéo dài tuổi thọ nên đã được chế biến thành nhiều loại thực phẩm chức năng và được sử dụng tại nhiều quốc gia trên thế giới.

Tại tỉnh Bắc Kạn, Chè Hoa vàng phân bố ở một số xã tại huyện Chợ Đồn, Bạch Thông, Ba Bể, Pác Nặm. Trước đây, Chè Hoa vàng chủ yếu phân bố tự nhiên dưới tán rừng, bà con vùng cao chỉ tranh thủ hái về chữa bệnh trong gia đình, hoặc đào cả cây con để bán cho thương lái. Do đó, dù tốt cho sức khỏe, nhưng cây Chè Hoa vàng không mang lại nhiều giá trị kinh tế cho người dân địa phương, thậm chí còn có nguy cơ bị “tận diệt”. Những năm gần đây, nhận thấy cây Chè Hoa vàng có giá trị kinh tế cao, nhiều hộ dân đã thu gom nguồn cây trong tự nhiên hoặc giâm cành trồng ở vườn nhà.

Do nguồn vật liệu Chè Hoa vàng trong tự nhiên ngày càng suy giảm, trong khi thực tế sản xuất mới ở quy mô nhỏ lẻ, việc nhân giống cây Chè Hoa vàng bằng giâm thân, cành lớn theo kinh nghiệm của người dân nên hệ số nhân giống thấp, thời gian nhân giống kéo dài. Để có cơ sở khoa học và thực tiễn phát triển, nâng cao hiệu quả khai thác cây Chè Hoa vàng thành sản phẩm hàng hóa có giá trị cao từ lâm sản ngoài gỗ của tỉnh Bắc Kạn, UBND tỉnh đã phê duyệt cho Trung tâm Nghiên cứu cây trồng ôn đới miền núi phía Bắc - Đại học Nông lâm Thái Nguyên chủ trì thực hiện đề tài khoa học “Nghiên cứu đặc điểm sinh học và kỹ thuật gây, trồng cây Chè Hoa vàng (Camellia spp.) tại tỉnh Bắc Kạn” từ tháng 1/2018 - 12/2020.

Đề tài đã xác định được thực trạng phân bố, khai thác và sử dụng cây Chè Hoa vàng tại huyện Ba Bể và Chợ Đồn làm cơ sở cho nghiên cứu và khai thác phát triển sản xuất; xác định và thu thập được một loài Chè Hoa vàng tại tỉnh Bắc Kạn khuyến cáo cho sản xuất có tên là Chè Hoa vàng munro (Camellia murauchii Ninh & Hakodo) phân bố phổ biến, búp tím lá to, hoa lớn, thời gian ra hoa tập trung từ tháng 10 năm trước đến tháng 1 năm sau; xác định được một số biện pháp kỹ thuật trong giâm hom Chè Hoa vàng Bắc Kạn, góp phần hoàn thiện quy trình kỹ thuật nhân giống Chè Hoa vàng này tại địa phương… Đề tài đã xây dựng thành công mô hình trồng Chè Hoa vàng với quy mô 5 ha tại xã Đồng Thắng (Chợ Đồn) và xã Hà Hiệu (Ba Bể) với tỷ lệ sống đạt từ 80,3 - 90%, cây sinh trưởng khá tốt, thích ứng với điều kiện lập địa; đào tạo cán bộ kỹ thuật, tập huấn nâng cao kỹ thuật gây, trồng chè hoa vàng cho 100 lượt người dân địa phương và các thành viên HTX Hòa Thịnh (Chợ Đồn).

Nhằm hỗ trợ người dân mở rộng diện tích Chè Hoa vàng thành vùng tập trung và nâng giá trị Chè Hoa vàng thành sản phẩm hàng hóa có giá trị cao, UBND huyện Chợ Đồn đã xây dựng Phương án hỗ trợ phát triển cây Chè Hoa vàng giai đoạn 2023 - 2026. Theo đó, giai đoạn 2023 - 2026, huyện sẽ trồng mới 30 ha Chè Hoa vàng tại các xã Bình Trung, Nghĩa Tá, Đồng Thắng; khuyến khích bà con trồng mới và nhân rộng diện tích, áp dụng kỹ thuật thâm canh để tăng năng suất, chất lượng sản phẩm. Định mức hỗ trợ gồm 50% chi phí cây giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật; hỗ trợ 50% xây dựng một chuỗi liên kết (thành lập mới hoặc liên kết hợp tác xã về bao tiêu sản phẩm Chè Hoa vàng); hỗ trợ kinh phí tổ chức tập huấn hướng dẫn kỹ thuật trồng, thâm canh Chè Hoa vàng cho các hộ thực hiện Phương án…

Nâng tầm sản phẩm Trà Hoa vàng Bắc Kạn

Hiện nay, tại Bắc Kạn có một số doanh nghiệp, HTX trồng và chế biến Chè Hoa Vàng và được công nhân sản phẩm OCOP 3 sao, 4 sao như Công Ty TNHH Hà Diệp (thành phố Bắc Kạn); HTX Hoà Thịnh, HTX Nông Lâm Nghĩa Tá, HTX An Bình (huyện Chợ Đồn); HTX Dương Phong (huyện Bạch Thông) …

Sản phẩm Trà Hoa vàng của HTX Hoà Thịnh là sản phẩm từ Chè Hoa vàng đầu tiên của tỉnh được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao năm 2020. Đây cũng là một trong những sản phẩm của đề tài khoa học “Nghiên cứu đặc điểm sinh học và kỹ thuật gây, trồng cây Chè Hoa vàng (Camellia spp.) tại tỉnh Bắc Kạn” được thực hiện từ tháng 1/2018-12/2020. Nhờ áp dụng công nghệ sấy lạnh, sản phẩm Trà Hoa vàng của HTX Hòa Thịnh giữ nguyên được những tinh chất quý trong hoa Chè Hoa vàng sau khi sấy khô. Hiện nay, HTX Hòa Thịnh vẫn duy trì sản xuất, đảm bảo chất lượng sản phẩm đạt tiêu chuẩn sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh.

Mấy năm gần đây, HTX An Bình (huyện Chợ Đồn) cũng chế biến các sản phẩm từ Chè Hoa vàng. Tuy nhiên, đến năm 2022, HTX mới tập trung chế biến sâu sản phẩm Trà Hoa vàng.

Chị Triệu Thị Thủy - Giám đốc HTX An Bình cho biết, HTX liên kết với các hộ dân trồng Chè Hoa vàng làm vùng nguyên liệu chế biến Trà Hoa vàng với diện tích khoảng 7 ha, chủ yếu là mọc xen, chưa thành vùng nguyên liệu tập trung. Hiện nay, HTX An Bình có sản phẩm Trà Hoa vàng dạng bông hoa, Trà Hoa vàng túi lọc và Rượu Trà Hoa vàng. Năm 2023, HTX An Bình hoàn thiện hồ sơ thi sản phẩm OCOP 3 sao đối với Trà Hoa vàng dạng bông hoa và Trà Hoa vàng túi lọc, hiện nay đang chờ kết quả. Dự kiến năm 2024, HTX sẽ thi sản phẩm OCOP đối với Rượu Trà Hoa vàng. Để nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn sản phẩm OCOP, nguyên liệu đầu vào được HTX An Bình chọn lọc rất khắt khe, chọn bông hoa chưa nở để đảm bảo tính dược liệu, sau đó tách hoa và sấy.

Áp dụng công nghệ sấy thăng hoa, sản phẩm Trà Hoa vàng Bắc Kạn (nguyên bông) của Công ty TNHH Hà Diệp có hình dạng, màu sắc gần như trước khi sấy và giữ được hàm lượng các vi chất quý của Chè Hoa vàng

Nhận thấy tiềm năng từ Chè Hoa vàng, năm 2021, Công ty TNHH Hà Diệp (thành phố Bắc Kạn) quyết định tìm hiểu để sản xuất thành hàng hóa. Chị Hà Minh Đợi - Giám đốc Công ty TNHH Hà Diệp chia sẻ, với chủ trương phát triển nông nghiệp có thương hiệu, tạo ra giá trị kinh tế cao, Công ty đã được tỉnh hỗ trợ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, trang bị máy móc hiện đại để sản xuất. Cùng với đó, để đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định, Công ty cũng chủ động phối hợp với các chuyên gia nghiên cứu thổ nhưỡng, khí hậu và đầu tư, liên kết với người dân tại các xã Đôn Phong (Bạch Thông) và Đồng Thắng (Chợ Đồn) trồng được trên 15 ha cây Chè Hoa vàng, dự kiến trong vòng 2 năm tới có thể thu hoạch sản phẩm …

Để khẳng định giá trị sản phẩm, Công ty TNHH Hà Diệp tập trung vào nâng cao chất lượng và hình thức, mẫu mã sản phẩm. Công ty ứng dụng các tiến bộ khoa học tiên tiến vào sản xuất, từ khâu khai thác, chế biến đến đóng gói sản phẩm. Đặc biệt, Công ty áp dụng công nghệ sấy thăng hoa để tạo ra sản phẩm Trà Hoa vàng nguyên bông với hình dạng, màu sắc gần như trước khi sấy và giữ được hàm lượng các vi chất quý của Chè Hoa vàng.

Sau 3 năm đi vào sản xuất, Công ty TNHH Hà Diệp hiện có Trà Hoa vàng Bắc Kạn nguyên bông, Trà Hoa vàng Bắc Kạn túi lọc và chuẩn bị cho ra sản phẩm Rượu Trà Hoa vàng. Các sản phẩm Trà Hoa vàng của Công ty đã được cấp chứng nhận an toàn thực phẩm; Trà Hoa vàng Bắc Kạn nguyên bông và Trà Hoa vàng Bắc Kạn túi lọc được công nhận sản phẩm OCOP 4 sao năm 2022.

Hiện nay, sản phẩm Trà Hoa vàng Bắc Kạn của Công ty TNHH Hà Diệp đã có mặt tại các trung tâm thương mại lớn, được người tiêu dùng ở nhiều tỉnh thành cả nước ưa chuộng; được tin dùng trong các chương trình lớn như cấp cho Văn phòng Chủ tịch Nước sử dụng và làm quà tặng, sử dụng trong chương trình hội nghị của các nước ASEAN… Công ty TNHH Hà Diệp đang tiếp tục nâng cao chất lượng sản phẩm Trà Hoa vàng để sớm được xếp hạng sản phẩm OCOP 5 sao quốc gia, mở ra cơ hội vươn ra xuất khẩu ở thị trường thế giới.

Giai đoạn 2020 - 2025, tầm nhìn đến 2035, tỉnh Bắc Kạn xác định đưa ngành hàng dược liệu vào trục sản phẩm quốc gia. Với sự vào cuộc của các cấp, các ngành, sự mạnh dạn, táo bạo trong đầu tư, áp dụng khoa học công nghệ trong trồng và chế biến, tạo dựng thương hiệu của các cơ sở sản xuất, sản phẩm Trà Hoa vàng chắc chắn sẽ sớm là sản phẩm đầu tiên của ngành hàng dược liệu Bắc Kạn vào chuỗi sản phẩm quốc gia./.