Cao trào Xô viết Nghệ - Tĩnh. Ảnh minh họa

Từ đầu năm 1930, dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào đấu tranh của Nhân dân bùng lên mạnh mẽ trên khắp cả ba miền: Bắc, Trung, Nam. Cao trào cách mạng do Đảng chủ trương và phát động đã diễn ra trên 25 tỉnh, thành phố trong cả nước, trong đó Nghệ - Tĩnh là nơi phong trào phát triển mạnh mẽ nhất. Từ ngày 1/5/1930 đến tháng 8/1930, có gần 100 cuộc bãi công và biểu tình của công nhân và nông dân Nghệ Tĩnh, là “đêm trước” của Xô viết Nghệ - Tĩnh.

Trong thời gian này, cùng với phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân trong các hầm mỏ, nhà máy, xí nghiệp, nhiều cuộc đấu tranh của giai cấp nông dân cũng diễn ra ở nhiều nơi và rầm rộ nhất là từ Ngày Quốc tế Lao động 1/5. Cụ thể, ở Nghệ An, công nhân và nông dân thành phố Vinh biểu tình lớn. Nông dân các địa phương cũng biểu tình kéo vào thành phố phối hợp với công nhân các nhà máy đấu tranh đòi tăng lương, giảm giờ làm, giảm thuế, phản đối chính sách khủng bố của chính quyền thuộc địa… Ở Hà Tĩnh, trong ngày 1/5, cờ đỏ được treo trước cửa Tòa sứ thị xã Hà Tĩnh, trên nóc nhà thờ huyện Nghi Xuân. Tiếng vang của những sự kiện chính trị diễn ra ở Nghệ An và Hà Tĩnh khẳng định thắng lợi của giai cấp công nhân và nông dân hai tỉnh trong tiến trình đấu tranh cách mạng để giành độc lập, tự do.

Sau ngày 1/5, phong trào đấu tranh lan rộng và phát triển mạnh trên cả nước, nhất là ở Trung Kỳ và Nam Kỳ (từ tháng 6 đến cuối năm 1930). Trên đà phát triển, những ngày tháng 9/1930, phong trào của công - nông phát triển tới đỉnh cao. Ngày 1/9, cuộc biểu tình quy mô lớn diễn ra ở Thanh Chương. Hơn 2.000 nông dân có tự vệ hỗ trợ đã biểu tình, giương cao các biểu ngữ yêu cầu thả những công nhân Bến Thủy đã bị bắt…

Đặc biệt, ngày 12/9/1930, hơn 8.000 nông dân Hưng Nguyên đã kéo đến huyện lỵ đòi yêu sách, hô vang các khẩu hiệu chống đế quốc thực dân, phong kiến. Thực dân Pháp dùng máy bay ném bom vào đoàn biểu tình làm hàng trăm người chết và bị thương. Không chùn bước trước bom đạn của kẻ thù, phong trào đấu tranh của Nhân dân Nghệ Tĩnh ngày càng dâng cao, lan rộng ra ở nhiều địa phương, phát triển thành cuộc đấu tranh vũ trang, làm cho hệ thống chính quyền của đế quốc, phong kiến bị tê liệt, tan rã ở nhiều nơi. Chính quyền Nhân dân theo hình thức Xô viết được thành lập ở nhiều nơi thi hành nhiều chính sách tiến bộ, chính đáng cho Nhân dân như: Chia lại ruộng công, bãi bỏ sưu cao thuế nặng, thực hiện chức năng dân chủ đối với đông đảo quần chúng và chuyên chính với thiểu số bóc lột là đế quốc và phong kiến tay sai, tích cực truyền bá chữ quốc ngữ, bài trừ hủ tục, mê tín, dị đoan…

Cuối năm 1930, cuộc đấu tranh giữa ta và địch vẫn diễn ra gay go, ác liệt. Trong những tháng đầu năm 1931, phong trào cách mạng gặp nhiều khó khăn và tổn thất nặng vì nhiều cán bộ lãnh đạo của Đảng ở Nghệ - Tĩnh bị địch bắt. Phong trào đấu tranh của quần chúng dần dần lắng xuống; các Xô viết lần lượt bị giải tán trong tháng 6/1931. Cuối năm 1931, một số cuộc mít tinh và biểu tình nhỏ của quần chúng vẫn nổ ra ở một số xã; việc rải truyền đơn và treo cờ đỏ kéo dài đến năm 1932.

Xô viết Nghệ - Tĩnh là kết quả cao trào đấu tranh cách mạng của quần chúng Nhân dân và tại các “làng đỏ” - các Xô viết, Ban Chấp hành Nông hội đỏ (xã bộ nông) đã lãnh đạo quần chúng thực thi một số biện pháp đầu tiên của chính quyền cách mạng. Dù còn sơ khai, song thực sự các Xô viết đã thực thi chức năng của chính quyền Nhà nước; tỏ rõ bản chất cách mạng và tính ưu việt của mình, thực sự là một chính quyền của dân, do dân, vì dân. Dù chỉ tồn tại trong một khoảng thời gian không dài do bị chính quyền của thực dân, phong kiến địa phương đàn áp, song Xô viết Nghệ - Tĩnh với chính quyền kiểu mới thực sự do Nhân dân làm chủ vẫn khắc sâu trong tâm trí quần chúng; đồng thời, cũng để lại những kinh nghiệm quý báu trong công tác lãnh đạo của Đảng ta. Bài học về sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, liên minh công - nông trong phong trào Xô viết Nghệ - Tĩnh mãi là ngọn lửa cho sức mạnh Việt Nam.

Vượt ra khỏi không gian của đất nước Việt Nam, phong trào cách mạng 1930-1931 và Xô viết Nghệ - Tĩnh là cao trào cách mạng công - nông đầu tiên nổ ra trong hệ thống thuộc địa thế giới, tiến công vào dinh lũy và làm rung chuyển nền thống trị của thực dân Pháp và phong kiến tay sai ở Đông Dương. Thông qua đó, uy tín của Đảng cộng sản Việt Nam được nâng cao trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, trở thành cầu nối đưa cách mạng Việt Nam với phong trào cách mạng thế giới.

Kỷ niệm 90 năm Ngày Xô viết Nghệ - Tĩnh (12/9/1930 - 12/9/2020) là dịp để ôn lại truyền thống, đúc kết những bài học quý báu của phong trào Xô viết Nghệ - Tĩnh đối với cách mạng Việt Nam, từ đó nâng cao niềm tin của cán bộ, đảng viên và Nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, phát huy tinh thần và ý chí cách mạng của Xô viết Nghệ - Tĩnh trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc./.